AI in het onderwijs: kansen en risico’s in balans
Tijd voor een bekentenis: als kind was ik geen wiskundegenie. Ik herinner me hoe ik uren gebogen zat over huiswerk dat mij boven het hoofd groeide, zonder veel hulp in de buurt. Vandaag zou een leerling in dezelfde situatie MathGPT kunnen raadplegen: een AI-toepassing die niet alleen de oplossing toont, maar ook de volledige redenering uitlegt. Kleine Stephanie zou jaloers zijn geweest.
De mogelijkheden van artificiële intelligentie zijn onmiskenbaar. Volgens schattingen kan AI de Belgische overheid tot 4 miljard euro aan efficiëntiewinsten opleveren en het BBP met 10% doen toenemen. Ook in het onderwijs kan technologie bijdragen tot verlichting van administratieve lasten.
Maar net omdat het hier over onze kinderen gaat, verdienen de risico’s bijzondere aandacht. Een eerste aandachtspunt is het risico op verlies van zelfredzaamheid en kritische denkvaardigheden. Wanneer AI-toepassingen huiswerk corrigeren of voorbeeldantwoorden genereren, dreigt leren te verworden tot imiteren. Zo verliezen leerlingen de kans om fundamentele vaardigheden te ontwikkelen, zoals analyseren en creatief redeneren.
Daarnaast is er de reproductie van bias en ongelijkheid. AI-modellen leren uit historische data en nemen impliciete vooroordelen mee. Leerlingen met een andere thuistaal of sociaaleconomische achtergrond lopen zo het risico systematisch onderschat te worden. Dergelijke mechanismen versterken bestaande ongelijkheid op een nauwelijks zichtbare manier.
Een derde zorg betreft privacy en data-integriteit. Het is vaak onduidelijk waar leerlinggegevens belanden, wie er toegang toe heeft en waarvoor ze gebruikt worden. Zonder strikte garanties kunnen commerciële spelers gevoelige informatie aanwenden voor doeleinden die weinig met onderwijs te maken hebben.
Ook voor leerkrachten zijn de implicaties aanzienlijk. Dehumanisering en deskilling liggen op de loer wanneer evaluaties en feedback grotendeels geautomatiseerd worden. De professionele autonomie en pedagogische relatie tussen leraar en leerling komen onder druk te staan. Bovendien roept het vragen op over geloofwaardigheid: hoe leg je uit dat leerlingen geen AI mogen gebruiken, terwijl leraren er steeds meer op steunen?
De Europese AI-verordening maakt een onderscheid tussen laag- en hoogrisicotoepassingen. Het genereren van oefenvragen valt onder laag risico. Maar toepassingen zoals studieadvies en quotering zijn potentieel hoogrisico, omdat ze rechtstreeks de schoolloopbaan van een kind beïnvloeden.
Tot AI-systemen transparant en uitlegbaar zijn, en leerkrachten voldoende zijn toegerust om bias te detecteren, is behoedzaamheid geboden. Andere landen hebben die risico’s al aan den lijve ondervonden. In het Verenigd Koninkrijk leidde een beoordelingsalgoritme tot massale protesten omdat kansarme leerlingen systematisch lager werden ingeschat. In Australië en de VS waarschuwen onderwijsinstanties expliciet voor privacyproblemen, afhankelijkheid en vervlakking van kritische vaardigheden.
Tegelijk tonen initiatieven in India en Sierra Leone dat AI wél kansen biedt als het zorgvuldig wordt ingezet om leerkrachten te ondersteunen en kinderen digitale geletterdheid bij te brengen. Het AI-gebruik in ons land is exponentieel gestegen, maar een coherent ethisch kader ontbreekt.
Creativiteit, empathie en kritisch denken blijven kerncompetenties die technologie niet kan vervangen. Zonder duidelijke spelregels riskeren we dezelfde fouten als elders: versterking van ongelijkheid, verlies van autonomie en een uitholling van de menselijke dimensie in het onderwijs.
Alleen met een doordacht beleid, transparantie en menselijk toezicht kunnen we AI inzetten als versterking in plaats van substituut. Laat ons de internationale ervaringen benutten om niet dezelfde misstappen te begaan, maar een koers te varen die kinderen de ruimte geeft om hun potentieel volledig te ontplooien.
In de zee aan mogelijke AI-toepassingen kunnen we verschillende richtingen uit. Zonder kompas dreigen we in stormachtige wateren terecht te komen waar de kinderen als eerste overboord zullen vallen. Met trainingen, ethische guidelines, en een beleid voor het onderwijs varen we een zonnige toekomst tegemoet. Laat ons voor één keer niet mijlenver achterop blijven.
Stephanie D’Hose,
Vlaams Parlementslid voor Open Vld