De COVID-19 pandemie heeft de wereld ook politiek doorheen geschud. Het is een katalysator voor doorgedreven verandering van de wereldorde, waarin de Europese Unie nog steeds haar rol niet heeft gevonden. Dat is de harde maar onmiskenbare conclusie van het rapport van Europees Parlementslid Hilde Vautmans (Open Vld, Renew Europe) dat vandaag goedgekeurd is in de commissie buitenlandse zaken van het Europees Parlement. De Europarlementsleden roepen de EU op om haar aanwezigheid op het gebied van buitenlands beleid te versterken, want alleen zo kan Europa haar belangen blijven verdedigen in het nieuwe geopolitieke tijdperk.
Veel Europese lidstaten zijn zo overweldigd door de laatste golf van Covid-19 gevallen dat de onmiddellijke medische en economische impact begrijpelijkerwijs voorrang heeft. Maar bovenop de socio-economische en politieke risico’s is de pandemie ook een game changer wat betreft buitenlands beleid en veiligheidskwesties. Het heeft de verhoudingen tussen de grootmachten aangetast en ondermijnt veel van de waarden die de EU wereldwijd al decennia tracht te bevorderen.
Het Europees Parlement wijst op het gebrek aan mondiaal leiderschap en samenwerking in de eerste fase van de corona crisis. De Verenigde Staten kozen voor een isolationistische houding, die niet alleen de betrekkingen met andere partners – met name China – maar ook het multilaterale systeem als zodanig gevaarlijk zou kunnen ondermijnen. Het besluit om de financiering aan de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) stop te zetten, schept een schrikwekkend precedent. China heeft dan weer geweigerd transparant te zijn over de tegen de pandemie genomen maatregelen, terwijl sommige daarvan duidelijk de mensenrechtensituatie in het land dreigen te ondergraven. De impact van de intensievere diplomatieke inspanningen van China, vooral in Afrika, is eveneens onzeker. Het Vautmans-rapport spreekt de vrees uit dat de Afrikaanse schulden en afhankelijkheidspositie later een bron van instabiliteit zouden kunnen zijn.
Toch is China niet het enige land dat de strijd tegen Covid-19 gebruikt als een excuus om de burgerlijke vrijheden van de eigen bevolking te onderdrukken en als een kans om de liberale democratie in andere landen te destabiliseren. De verspreiding van valse informatie en politieke paranoia door Rusland moet ook tegengegaan worden.
De reactie van de Europese Unie was, tegenover al deze verontrustende ontwikkelingen, opvallen traag en onsamenhangend. De wereldwijde race om farmaceutische producten leverde nogmaals een voorbeeld van hoe Europa, als het er echt toe doet, niet in staat is om zijn gewicht in macht om te zetten. De Parlementscommissie roept de Europese leiders, en in het bijzonder hoge vertegenwoordiger Borrell, op om optimaal gebruik te maken van de instrumenten van het buitenlands beleid die zij heeft, om de banden met bondgenoten te versterken. Dit impliceert dat er een relevantere aanwezigheid in Afrika moet komen en dat de EU de Westelijke Balkan een realistischer lidmaatschapsperspectief moet bieden. Het betekent ook dat er een aantal nieuwe instrumenten moet worden opgebouwd, met name voldoende en geloofwaardige militaire capaciteiten en de oprichting van een Europese vredesfaciliteit, om de Europese aanwezigheid in de onmiddelijke omgeving te versterken. Ook zijn betere digitale en communicatiestrategieën nodig om weerbaarder te zijn tegen nieuwe en hybride bedreigingen en technologieën, en om desinformatie tegen te gaan. De Europese parlementsleden onderstrepen dat het afschaffen van de unanimiteitsregel in buitenlandse zaken van de EU een actievere speler zou maken, onder meer in het opleggen van sancties tegen mensenrechtenovertreders.
‘De Europese Unie moet zich nog positioneren in de nieuwe wereldorde, en dat is een risico zowel voor de EU als voor het multilateralisme’, zo vat Hilde Vautmans de bevindingen van het rapport samen. ‘Een verenigde en vastberaden Europese aanwezigheid op het wereldtoneel zou de wereldwijde, op regels gebaseerde orde weer helpen opbouwen na de schade die de afgelopen jaren is aangericht, en is een absolute noodzaak voor Europeanen om hun belangen internationaal te verdedigen. ‘ Het rapport sluit af met een oproep aan de Conferentie over de toekomst van Europa om spoedig van start te gaan, aangezien dit het juiste platform zou bieden om de verdiensten en beperkingen van het Europese buitenlandse beleid te bespreken.
SHARE